Een ‘gezond gewicht’

Mijn naam is Femke Buwalda, ik ben 47 jaar oud en moeder van twee kinderen: een meisje van 12 en een jongen van 10. Ik werk als psycholoog en diëtist in mijn eigen praktijk Inzicht in eten. Verder werk ik bij Stichting Kiem, dat zich bezighoudt met de vroegsignalering van eetstoornissen. Ik ben als wetenschapper opgeleid en heb dan ook een drang naar stevige onderbouwing van zo goed als alles wat ik beweer. Vermoeiend volgens velen, maar voor een column als deze mogelijk juist wel handig.

Ik hou me in bredere zin bezig met alles dat ‘dieetcultuur’ is, dus een cultuur waarin dun zijn gelijk wordt gesteld met gezondheid en aantrekkelijkheid en interesseer mij erg voor hoe er in onze maatschappij wordt omgegaan met lichamelijke en mentale gezondheid. Hoe er naar lijven en voeding wordt gekeken hangt hier nauw mee samen en heeft altijd mijn aandacht. Ik gebruik zelf de methoden Intuïtief eten (diëtetiek) en Acceptance en Commitment Theorie (psychologie) in mijn gewichtsneutrale praktijk.

Gewichtsneutraal? Ja, inderdaad: ik bekijk zowel lichamelijke als mentale gezondheid als concepten waar veel factoren invloed op hebben en wijk daarmee af van de gewichtscentrale manier waarop in de gezondheidszorg vaak wordt gekeken, en waarin gewicht vaak als een belangrijke, zo niet de belangrijkste, gezondheidsfactor wordt gezien.

Een nadere uitleg hiervan past toevallig mooi in deze eerste column, waarin het thema ‘Preventie van zorg’ centraal staat. Vaak wordt er als het gaat over preventie van (lichamelijke) ongezondheid gehamerd op ‘een gezond gewicht’. Hierbij wordt aangenomen dat dikke mensen (ik gebruik het woord dik als beschrijvend, net als ‘groot’) ongezond zijn. En dus moeten afvallen om gezond te kunnen worden. Met succes is deze aanname binnen onze dieetcultuur geïntegreerd: zeker in deze tijd van het jaar worden we weer om onze oren geslagen met reclames vanuit de dieetindustrie (goed voor een wereldwijde miljardenomzet). Leidend is vaak de Body Mass Index (BMI), een maat die nooit was bedoeld om individuele gezondheid vast te stellen, maar hier in de loop der tijd wel steeds meer voor is gebruikt. Veel gezondheidszorgprofessionals hanteren kwistig de BMI-criteria om te kunnen vaststellen of iemand al dan niet een ‘gezond gewicht’ heeft.

Maar klopt het überhaupt dat dikke mensen ongezonder zijn dan dunnere mensen en perse iets aan dit gewicht moeten doen? Als we wat beter kijken naar onderzoek, dan zie je dat dit absoluut niet zo zwart/wit is gebleken als wel wordt aangenomen. Hoe zit dit?

Laten we eerst eens epidemiologisch onderzoek erbij pakken, dus onderzoek waarin grote groepen mensen met elkaar worden vergeleken. Een mooi onderzoek dat illustreert wat ik bedoel werd gehouden onder meer dan 40 duizend Amerikanen (bron). De onderzoekers keken naar de risico’s die mensen liepen op het ontwikkelen van ernstige ziekten, zoals hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Er werden verschillende gezondheidswaarden gemeten, de zogeheten ‘metabole gezondheid’: bloeddruk, triglyceriden (vetten), cholesterol, bloedsuiker, insulineresistentie en C-reactief proteïne. Uiteraard werd in dit onderzoek ook BMI meegenomen. Maar hoe hing metabole gezondheid nu eigenlijk samen met BMI? Meer dan 30 procent van de mensen met een ‘normaal gewicht’ bleek metabool juist helemaal niet gezond te zijn, vooral wat betreft hun hart. Een groot deel van de mensen die in de volksmond ‘een gezond gewicht’ hadden, was dus helemaal niet gezond.

Verder bleek de helft van de mensen met ‘overgewicht’, 29 procent van de mensen die als ‘obees’ getypeerd werden en 16 procent van de mensen die ‘morbide obees’ heten, daarentegen metabool gezond te noemen. Er is dus wel een samenhang tussen BMI en metabole gezondheid – hoe meer richting ‘morbide obesitas’, hoe groter de kans dat iemand metabool ongezond is –, maar er bleek wel dat aan de buitenkant veel minder goed te zien is of iemand al dan niet (metabool) gezond is dan zeer vaak wordt aangenomen.

En wat verder ook niet perse hard gemaakt kan worden is de aanname: als je dik bent en metabool ongezond, dan moet je afvallen om gezonder te worden. Hoe zit dit?

De laatste jaren wordt er steeds vaker onderzocht in hoeverre mensen gezonder kunnen worden van gewichtsneutrale interventies. Dus interventies waarin de nadruk ligt op gezonde gewoontes en niet meer op afvallen om gezonder te worden. Een paar wetenschappelijke artikelen hierover vind je hier en hier.

Die laatste bron betreft een review, waarin 20 gewichtsneutrale interventies nader worden bestudeerd en hun resultaten gezamenlijk worden besproken. En wat bleek? Ook zonder op gewichtsverlies gericht dieet werden er onder de deelnemers aan de onderzoeken lange termijn verbeteringen in eetgewoonten, levensstijl en lichaamsbeeld gezien. Daarnaast verbeterden zaken als de psychologische gezondheid, metabole gezondheid, zelfrespect, en kwaliteit van leven.

Een mooie bevinding, zeker als je hem afzet tegen wat er in de regel gebeurt als mensen wel zijn gaan afvallen: uit onderzoek (bijvoorbeeld hier beschreven) komt naar voren dat verloren gewicht er bij tussen de 80 en 98% van de mensen weer bij komt binnen 2-5 jaar, vaak met bonuskilo’s. Het welbekende jojo-en. Dit fenomeen heeft weer zijn eigen relatie met gezondheidsuitkomsten als hartklachten.

Kortom, gezondheid in al zijn facetten verbeteren, en daarmee dus aan preventie doen, is heel goed mogelijk zonder afvallen (en daarmee natuurlijk in veel gevallen jojo-en) te promoten. Wat mij betreft wordt de term ‘gezond gewicht’ afgeschaft en wordt er veel meer gefocust op gezonde gewoontes, die voor veel mensen veel beter te controleren zijn. 

Femke Buwalda – diëtist

Dr. Femke Buwalda werkt sinds 20 jaar als psycholoog (Rijksuniversiteit Groningen) en is sinds 7 jaar ook gewichtsneutraal diëtist. Zij schreef het boek Bite me – met intuïtief eten en zelfacceptatie naar een gezond leven (Boom Amsterdam), over hoe de dieetcultuur achter je te laten. Femke heeft een eigen praktijk waarin zij mensen helpt meer rust en acceptatie omtrent eten en hun lijf te ervaren. Femkes motto: elk lijf is een goed lijf.