Gezonder worden en meer therapietrouw, met Health at Every Size

‘Gezonder worden’, het is het streven van veel mensen. En het is uiteraard het doel waar wij als gezondheidszorgprofessionals het meest bij betrokken zijn. In mijn diëtistenpraktijk gaat het dan het meest over diabetes type 2, of hoog cholesterol, of een hoge bloeddruk. En mensen hebben dan vaak de expliciete boodschap gekregen: gewicht verliezen!

Dat dunne mensen niet per se gezondere mensen zijn heb ik in mijn vorige column al betoogd. Maar ik ging daarin niet zo in op ‘wat is gezondheid eigenlijk?’ Vanuit mijn achtergrond als psycholoog en diëtist is dit wel een belangrijke kwestie, want mentale en lichamelijke gezondheid komen daarbij natuurlijk samen. Ik benader gezondheid als een complex geheel met heel veel factoren die met elkaar interacteren. Want er blijven vaak heel veel gezondheidsfactoren onderbelicht als het gaat over algemene richtlijnen en aanbevelingen: het ervaren van gewichtsstigma, jojoën, armoede, slaappatroon, genetische factoren, mentale kwesties, stressfactoren, noem maar op. Een belangrijke term is daarbij ook ‘controleerbaarheid’: bij heel veel aanbevelingen die wij als gezondheidszorgprofessionals doen staat individuele verantwoordelijkheid centraal, en daarmee de illusie dat onze gezondheid voor een groot deel controleerbaar is door onszelf. Maar veel gezondheidsvariabelen zijn helemaal niet controleerbaar. Mensen willen best van alles uitvoeren, maar als ze merken dat het niet echt effect heeft, dan houden ze er uiteraard weer mee op.

In de regel wordt dan nogal eens opgemerkt dat deze mensen niet therapietrouw zijn. En dat leidt onder zorgprofessionals op hun beurt nogal eens tot frustratie. Maar moeten we niet gewoon iets bieden waar mensen daadwerkelijk trouw aan kunnen blijven zodat de kans zo groot mogelijk is dat mensen de bijbehorende voorschriften en gedragingen ook echt kunnen uitvoeren?

De beweging ‘Health at Every Size® (HAES), waar ik mijn gewichtsinclusieve blik aan ontleen en mijn overtuigingen (onder andere) op baseer, heeft hierin wat mij betreft echt iets te bieden. Een kleine introductie: HAES is het gedachtegoed dat is ontwikkeld en wordt uitgedragen door de Amerikaanse Association for Size Diversity and Health (ASDAH, bron). Deze organisatie vindt dat er meer dan genoeg aanwijzingen zijn dat gewicht meer los gezien moet worden van gezondheid en strijdt er dus voor dat ‘gewicht’ en ‘gezondheid’ minder als synoniem van elkaar worden gezien.

ASDAH draagt dit uit door zich te verbinden aan gezondheidsprofessionals die gewichtsinclusief en gewichtsneutraal willen werken. Het idee: gezondheid is geen staat van zijn, maar bevindt zich in een continuüm dat varieert met de tijd en omstandigheden van elk persoon. Het kent ontzettend veel determinanten, waarvan sommige controleerbaar en sommige niet. HAES kent de volgende principes:

• Gewichtsinclusiviteit. Het is belangrijk om diversiteit in lichaamsvorm en -grootte te onderkennen en te stoppen met het aan de ene kant idealiseren en aan de andere kant pathologiseren van bepaalde lijven. Dun is niet per se beter en/of gezonder dan dik.

• Het verbeteren van gezondheid. HAES is voor gezondheidsprofessionals. Deze worden gevraagd om gezondheidsbeleid dat de toegang tot informatie en diensten verbetert en gelijk maakt te ondersteunen. Verder dient er aandacht te zijn voor individuele fysieke, economische, sociale, spirituele, emotionele en andere behoeften. Zij spelen immers allemaal een rol in gezondheid en welzijn.

• Eten om welzijn te bevorderen. Een eetpatroon hoeft geen keurslijf te zijn. Bevorder flexibel eten op basis van honger, verzadiging, voedingsbehoeften en plezier, in plaats van een extern gereguleerd eetplan gericht op gewichtsbeheersing.

• Respectvolle zorg. Erken de vooroordelen die wij hebben en werk aan het beëindigen van gewichtsdiscriminatie, gewichtsstigma en gewichtsvooroordelen. Bied informatie en diensten vanuit het besef dat sociaal-economische status, ras, geslacht, seksuele geaardheid, leeftijd en andere identiteiten van invloed zijn op gewichtsstigma.

• Met plezier bewegen. Uit onderzoek komt vaak naar voren dat met name beweging het verschil kan maken als het gaat om fysieke, maar ook mentale gezondheid (bron). Ondersteun fysieke activiteiten die mensen met alle maten, capaciteiten en interesses in staat stellen om plezierig te bewegen, in de mate die ze kiezen.

De methoden Intuïtief eten en Mindful eten, waar je misschien wel eens van gehoord hebt, ontlenen veel van hun visie aan HAES. Dat sluit mooi aan bij onderzoeken waarin interventies centraal stonden waar de focus niet op gewichtsverlies lag, maar op het ontwikkelen van gezonde gewoontes, en waaruit naar voren kwam dat gewichtsverlies helemaal niet noodzakelijk is om gezonder te worden (bron).

Een mooi plaatje afkomstig uit een artikel door Matheson en collega’s (bron) en door mij vertaald (en verwerkt in mijn boek Bite me: met intuïtief eten en zelfacceptatie naar een gezond leven) laat dit ook duidelijk zien:

Aan de linkerkant zie je dat mensen in de obesitascategorie een grotere kans op vroegtijdig overlijden hebben wanneer zij geen van de gezonde gedragingen vertonen. Maar je ziet dat die kans een stuk kleiner is bij één gezonde gewoonte, nog kleiner bij twee en drie gezonde gewoonten, en dat de kans op vroegtijdig overlijden bij vier gezonde gewoonten voor mensen met een normaal gewicht, overgewicht en obesitas gelijk is. Voor de duidelijkheid, de gezonde gewoonten betroffen hier: niet roken, met mate alcohol drinken, 12 keer of vaker per maand aan beweging doen en 5 of meer porties groente en fruit per dag consumeren.

En als het gaat om therapietrouw? Dan wordt er vaak gezien dat mensen de interventies waarin gewichtsverlies niet centraal staat beter volhouden (bron).

Wat zegt dit ons allemaal? Er hoeft niet zo gehamerd te worden op gewichtsverlies om gezonder te worden. Er zijn manieren die door mensen vaak als prettiger worden ervaren om gezondheid meer centraal te stellen en ook nog therapietrouw te bevorderen. De HAES-visie kan hierin een centrale rol innemen.

Daarom kun je je binnenkort inschrijven voor een nieuw webinar van Pro Education waarin de principes van HAES worden uitgelegd en ook aan bod zal komen hoe paramedici gewichtsinclusief te werk kunnen gaan. Houd de verschijningsdatum van dit webinar dan ook in de gaten!

Femke Buwalda – diëtist

Dr. Femke Buwalda werkt sinds 20 jaar als psycholoog (Rijksuniversiteit Groningen) en is sinds 7 jaar ook gewichtsneutraal diëtist. Zij schreef het boek Bite me – met intuïtief eten en zelfacceptatie naar een gezond leven (Boom Amsterdam), over hoe de dieetcultuur achter je te laten. Femke heeft een eigen praktijk waarin zij mensen helpt meer rust en acceptatie omtrent eten en hun lijf te ervaren. Femkes motto: elk lijf is een goed lijf.