Zorg met een Hart

Werken in de zorg, mag dat je emotioneel raken? Of moet je te allen tijde objectief en rationeel handelen? Van een hulpverlener wordt enerzijds professioneel handelen verwacht en anderzijds invoelingsvermogen en betrokkenheid. En dat zorgt soms voor dilemma’s.

Betrokkenheid met de cliënt en vertrouwen

De cliënt heeft een objectief oordeel nodig van een zorgverlener, maar is tegelijkertijd gevoelig voor signalen van betrokkenheid of te veel afstand. Soms zit die betrokkenheid in kleine details. Zo was er ooit een onderzoek (zo oud dat ik niet eens meer de bron kan vinden) waarbij een huisarts aan het einde van een consult de patiënt de deur uit liet met een kort moment van een hand op de schouder. Het bleek dat de groep patiënten waarbij de huisarts dit gedaan had, meer vertrouwen had in het gegeven advies en de behandeling. Ik vraag in een consult altijd of ik ‘je’ en ‘jij’ mag zeggen en of ik de voornaam mag noteren in een dossieer. Dat mag overigens eigenlijk altijd, maar ik ben wel eens benieuwd of deze kleine actie hetzelfde effect heeft als de hand op de schouder?

Het dilemma van betrokkenheid en professionele afstand

De andere kant van té veel betrokkenheid is het risico op overbelasting. Bij Pro Education leiden we zorgprofessionals op, maar bereiden we hen hier wel voldoende voor op de emotionele belasting die het werk met zich mee kan brengen? Leren we een student wel om voldoende afstand te nemen of om de signalen te herkennen waaruit blijkt dat je uit balans raakt? Is de zorgprofessional zelf wel voorbereid op het dilemma van betrokkenheid en professionele afstand?

De valkuil van zorgzaamheid

Een van de sterke punten van iemand die voor een zorgopleiding kiest is vaak ‘zorgzaamheid’, de valkuil van zorgzaamheid is juist die overbelasting. Ik ben dan ook blij dat we nu in een van de nieuwe modules voor de opleiding ergotherapie dit onderwerp op de agenda gaan zetten. Het boekje ‘Zet de patiënt op 2’ van Arjen Banach en Niek van den Adel wordt daarbij verplichte literatuur. Zij leggen goed uit waarom een zorgprofessional goed voor zichzelf moet zorgen. Zij zagen mensen in de zorg opbranden en besloten met lezingen en dit boekje om hen een hart onder de riem te steken.

Compassion fatigue

Een ander risico is daarbij compassion fatigue, of compassiemoeheid. Dit is het beste uit te leggen als een emotionele uitputting als gevolg van het langdurig en intensief blootgesteld zijn aan leed van anderen. De zorgverlener verliest dan het empathische vermogen. Meestal zijn er signalen vooraf: een korter lontje hebben, je geduld verliezen, of patiënten vermijden.

Hoe de zorg je blijft raken

Ook in de dertig jaar dat ik zelf ergotherapeut ben vroeg ik mijzelf regelmatig af of ik in bepaalde situaties té emotioneel betrokken was. Ik herinner mij nog heel goed een jonge vrouw met een herseninfarct en een forse afasie. Zij zat huilend bij de deur van het revalidatiecentrum nadat zij haar man en twee jonge kinderen had uitgezwaaid. Ik kende haar niet, ben naast haar gaan zitten en heb haar een knuffel gegeven. Zo hebben we een tijdje gezeten en ik kon de tranen in mijn ogen ook niet tegenhouden. Later vond ik mijn eigen tranen onprofessioneel, maar een collega aan wie ik het voorlegde zei tegen mij: als de zorg je niet meer mág raken, dan zit je niet meer goed hier…Die woorden herhaalde ik later nog vaak voor mezelf, voor collega’s of voor stagiaires.

Als conclusie, wat professionele afstand is wel zo verstandig in het wankele evenwicht van professioneel handelen, mét behoud van de inspiratie en betrokkenheid die nodig is in de zorg om het vak leuk te blijven vinden. Dus mijn laatste advies: zorg met een hart maar zet jezelf op 1!

Jacqueline Leenders - ergotherapeut en onderzoeker in opleiding

Jacqueline studeerde in 1994 af aan de Hogeschool Zuyd, opleiding ergotherapie en is naast haar werk als ergotherapeut ook onderzoeker in opleiding bij het Radboudumc en freelancer voor verschillende opdrachtgevers. Zo werkt ze ook als afstudeerbegeleider bij Pro Education en toegankelijkheidscoördinator bij Oerol. Haar werk- en onderzoekservaringen liggen op het vlak van revalidatie bij dwarslaesie en vermoeidheid bij spierziekten. Door de diversiteit aan werkervaring vindt zij het een mooie uitdaging om onderwijs, onderzoek en praktijk met elkaar in contact te brengen.